Veerkracht Is Teamwork

Informele en formele collegiale opvang is van belang. Het helpt om gevolgen van ingrijpende, werkgebonden gebeurtenissen individueel en als team te hanteren en te groeien in je leiderschap en werkplezier. Hoe organiseer je goede collegiale opvang? Wat is de focus van de collegiale opvang? 

Juist ook het veelvuldig praten over doorgemaakte incidenten kan onbedoeld bijdragen aan verdieping van klachten zoals onder meer in het Themanummer Justitiële verkenningen treffend (P. Lücker, 2013) beschreven wordt. De insteek van de collegiale opvang is daarom niet gericht op de emoties, maar veel meer op praktische aspecten, dat er ruimte is om gehoord te worden en steun te ervaren. Juist bij collegiale opvang is het natuurlijk herstelvermogen van iemand het uitgangspunt. De steun en opvang is bedoeld om dat proces van natuurlijk herstel te faciliteren, de eigen veerkracht te versterken, afgestemd op waar iemand na een gebeurtenis behoefte aan heeft. 

Wat is veerkracht? Er is veel literatuur en onderzoek beschikbaar naar veerkracht, en definities verschillen in accenten. De meeste definities van veerkracht bestaan uit tegenslag of risico gekoppeld aan positieve uitkomsten. Veerkracht wordt over het algemeen gezien als het vermogen om je aan te passen aan stress, tegenslagen te boven te komen, zonder dat je functioneren daarvan blijvend te lijden heeft (Vella, 2019; Allison, 2023).  

Veerkracht kun je individueel definiëren, maar ook vertalen naar het functioneren van een team, en zelfs een organisatie. Juist bij terugkerende incidenten komt die veerkracht onder druk te staan (Kok, 2020). Begrijpen hoe men veerkracht kan ontwikkelen en versterken is niet alleen van belang voor het bevorderen van individuele coping mechanismen, maar ook voor die van een team of organisatie.

Veerkracht en versterking van veerkracht is sterk verankerd in de positief psychologische benadering van Martin Seligman (positivepsychology.com/positive-psychology-theory). In die theorie staan de volgende psychologische basisbehoeften centraal, die bijdragen aan psychologisch welzijn:

•     Positieve emoties voelen;
•     Deelnemen aan activiteiten die het leven zin en doel geven;
•     Positieve relaties met anderen hebben;
•     Betekenis en voldoening vinden in wat we doen;
•     Genieten van prestaties en de verwezenlijking ervan.

De positieve psychologie gaat ervan uit dat mensen in staat zijn te groeien in hun veerkracht, dus los te komen van inadequate patronen die veerkracht ondermijnen. In de positieve psychologie draait het niet enkel om een plezierig leven, maar vooral ook om een leven waarin positieve relaties – ook in werksituaties – bijdragen aan een zinvol leven, waarin niet alleen het eigen doel, maar ook een hoger, gemeenschappelijk doel gesteld wordt, bijvoorbeeld als team of organisatie (Bannink, 2017). Dat vergt in een team en organisatie sociale cohesie, waarbij verschillen niet onoplosbaar zijn, maar overbrugbaar zijn, en tot verbinding en versterking van de sociale cohesie leiden. 

Positief leiderschap, waarvan Kim Cameron de grondlegger is (www.positiveorgs.bus.umich.edu), heeft sterke raakvlakken met de positieve psychologie (www.youtube.com/watch?v=YLTyFMnVZgs) . Positief leiderschap gaat uit van het principe dat een individu, team en organisatie zich ontwikkelt in de richting waar de positieve energie zich bevindt of beweegt, omdat levende systemen geneigd zijn zich te bewegen in de richting van positieve energie. Dankbaarheid en nederigheid, anderen helpen zich te ontwikkelen, integriteit, betrouwbaarheid, kansen zien en problemen oplossen zijn sterk veranderd in positief leiderschap. 

Mensen verschillen in de mate waarin ze meer of minder veerkracht bezitten. Er zijn nu eenmaal individuele verschillen in hoe mensen reageren op ingrijpende, werkgebonden sitauties. Onderzoeken naar veerkracht laten echter zien dat veerkracht versterkt kan worden.  Positieve emoties, optimisme en humor blijken beschermend te zijn tegen stress in talrijke onderzoeken. 

Positieve emoties worden ook geassocieerd met snellere hersteltijden en een betere algemene fysieke gezondheid. De focus op positieve emoties gaat verder dan alleen plezier: het is het vermogen optimistisch te denken en het verleden, het heden en de toekomst in een positief licht te zien. Optimisme, gedefinieerd als de verwachting van goede resultaten, is geassocieerd met het gebruik van actieve copingstrategieën, subjectief welbevinden, lichamelijke gezondheid en grotere, meer bevredigende sociale netwerken en banden. Humor is geïdentificeerd als een vorm van actieve coping die bijdraagt aan veerkracht. 

Het vergroten van zelfredzaamheid en hoop, bleek hulpeloosheid bij mannen te verminderen, terwijl ventileren als interventie de hulpeloosheid bij vrouwen bleek te verminderen. Lichaamsbeweging heeft positieve effecten op psychologisch welzijn. Mindfulness is een andere psychologische factor die samenhangt met veerkracht (Vella, 2019). 

De context waarin iemand verkeert bepaalt mede de mate van veerkracht. De bredere context kan worden opgevat als de cultuur, maatschappij, gemeenschap. De context van familie, vrienden en de directe werkomgeving, en de waarden en overtuigingen die daaruit voortvloeien, bepalen mede hoe iemand zijn eigen veerkracht kan benutten. Hoe iemand reageert op een incident, wordt niet alleen door de eigen veerkracht bepaald, maar ook hoe de werkomgeving, het team, de organisatie die veerkracht versterkt of juist inperkt. 

Verschillende onderzoeken laten het belang zien van sociale steun en cohesie om veerkracht te versterken. Sociale steun beïnvloedde het veerkrachtniveau van individuen, alsmede de balans tussen werk en privé beïnvloedt. In een studie onder personeel in de publieke sector, werd gezien dat er een sterk positieve relatie was tussen sociale steun (familie, vrienden, collega’s en managers) en de mate van veerkracht van deelnemers aan de studie, en dat dit een positief effect had op de balans tussen werk en privé (Köse, 2021). 

Een onderzoek onder politieagenten liet zien dat een groep (veerkrachtige politieagenten) hogere niveaus van sociale steun hadden. Deze groep rapporteerde minder stressreacties dan de niet-weerbare groep ondanks een vergelijkbare mate van blootstelling aan kritieke incidenten (Patri, 2010). In een artikel in de Militaire Spectator (Rietveld, 2016) wordt het belang van die sociale opvang en cohesie benoemd, om militairen en politiefunctionarissen te helpen de gevolgen van hun ingrijpende ervaringen te hanteren. De noodzaak en het belang van sociale steun, juist ook in het werk, voor artsen wordt in een studie naar veerkracht bij artsen uitgebreid beargumenteerd (Balme, 2015). 

Mentale gezondheid gaat natuurlijk niet enkel om de individuele mentale gezondheid, maar ook die van het team en de gehele organisatie, omdat de context waarin iemand werkt mede bepaald of de eigen veerkracht optimaal aangeraakt kan worden. 

De werkpraktijk van alledag, vooral in publieke sectoren waarin incidenten nogal eens voorkomen, is een praktijk waar de werkdruk erg hoog is en tijd lijkt te ontbreken om stil te staan bij bijvoorbeeld het belang van goede werkrelaties. We zijn geneigd ons te focussen op werkprocessen, wat er niet goed gaat, en te weinig echt ontwikkelingsgericht te investeren in de kwaliteit van een waarden gedreven samenwerking. 

Dit en andere onderzoeken laten zien hoe belangrijk het dus is de omgeving waarin iemand werkt, en waarin ingrijpende werkincidenten kunnen gebeuren, bewust te zijn van het belang veerkracht individueel en in het team te mobiliseren. Sociale steun is een factor in de versterking van veerkracht die in teams en organisaties beïnvloedbaar is, versterkt kan worden, door principes van de positieve psychologie en leiderschap toe te passen en individueel en in team het leiderschap langs die lijnen te ontwikkelen. Veerkracht is dus teamwork.

Wil je beter omgaan met hoge werkdruk, verbeteren van werkrelaties en versterken van veerkracht in jouw team? Ontdek de kracht van coaching!

Köse et al. (2021) Mediator role of resilience in the relationship between social support and work life balance, Australian Journal of Psychology, 73:3, 316-325.

Prati & L. Pietrantoni (2010) Risk and Resilience Factors among Italian Municipal Police Officers Exposed to Critical Incidents. Journal of Police and Criminal Psychology, 25, 27–33.

P.P. Lücker. Het belang van goede nazorg na schokkende gebeurtenissen.

En het risico van overdrijving …Justitiële verkenningen, jrg. 39, nr. 3, 2013

Rietveld. (2016) Veilig militair optreden en politiewerk: Goed functioneren tijdens en na ingrijpende werksituaties. Militaire spectator 185, 75-93.

Kok, A. Hoedemaekers, H. van der Hoeven, M. Zegers, J. van Gurp, Recognizing and supporting morally injured ICU professionals during the COVID-19 pandemic. Intensive Care Medicine, 46, 1653-1654, 2020.

Balme, C. Gerada & L. Page (2015). Doctors need to be supported, not trained in resilience. BMJ, 351.

Troye et al. (2023) Psychological Resilience: An Affect-Regulation Framework.

Annual Review of Psychology 74, 547-576.

Vella et al (2019). A Theoretical Review of Psychological Resilience: Defining Resilience and Resilience Research over the Decades. Archives of Medicine and Health Sciences 7, 233-239.

Bannink (2017) Positieve psychologie. Directieve therapie jaargang 37, 74-86.

https://positivepsychology.com/positive-psychology-theory/

https://positiveorgs.bus.umich.edu/